103 il əvvəl Krasnovodsk (indiki Türkmənbaşı, Türkmənistan) yaxınlığında Bakını bir zamanlar idarə edən bir qrup bolşeviklər edam olunmuşdur. Bu qrup, “26 Bakı komissarları” adı ilə tarixə düşüb. Komissarların ölümünə səbəb olan hadisələrin xronologiyasını sizə təqdim edirik:
Mart 1918-ci il: Azərbaycanda Mart soyqırımı hadisələrindən sonra, Bakıda siyasi vəziyyət bolşeviklərin xeyrinə dəyişib. Soyqırımdan sonra şəhərdə, demək olar ki, azərbaycanlı qalmamışdı.
Aprel 1918-ci il: Aprelin 25-də hakimiyyət orqanı kimi Bakı Xalq Komissarları Soveti (BXKS) yaradıldı. BXKS-nin sədri vəzifəsinə Stepan Şaumyan seçildi. BXKS-nin əksərriyəti ermənilərdən və onlarla sıx əməkdaşlıq edən rus bolşeviklərindən ibarət idi. Onlar, neft sənayesinin və Bakı banklarının milliləşdirilməsini həyata keçirdi, Moskvanın xəbəri olmadan böyük sərvəti mənimsədi.
Avqust 1918-ci il: Qafqaz İslam Ordusu Bakı istiqamətində hərəkət edir. Bunu oyrənən BXKS-nın üzvləri əllərində olan böyük məbləğdə pul vəsaiti ilə şəhəri tərk etmək qərarına gəlirlər. Hakimiyyət, eserlərdən (Sosialist İnqilabçılar Partiyası), menşeviklərdən ibarət Sentrokaspi diktaturasının əlinə keçir. 17 avqust Sentrokaspi diktaturası 35 komissarı həbs edir və Bayıl türməsinə yerləşdirir. Onlar siyasi səbatsızlıqda, fəaliyyətsizlikdə, şəhəri müdafiəsiz qoymaqda ittiham edilirlər.
Sentyabr 1918-ci il: Türk qoşunlarının Bakıya girməsi ərəfəsində, Bakı İttifaqının üzvü Anastas Mikoyan, komissarların azad edilməsini istəyir və onları Petrovskda (Rusiyanın şəhəri) məhkəməyə təhvil vermək məsuliyyətini öz üzərinə götürür. 14 avqust komissarlar həbsdən azad edilir və Həştərxana (Rusiya) yollanan “Türkmən” gəmisi ilə yola düşürlər. Lakin gəmi yanacaq azlığından eserlərin əlində olan Krasnovodska istiqamət götürür. Ehtimal olunur ki, sentyabrın 16-17-si Krasnovodska çatan komissarlar burada həbs ediliblər. Sentyabrın 19-dan 20-nə keçən gecə onlar, qatarla Ağcaqum çölünə (Türkmənistan) gətirilirlər və burada edam edilirlər.
Sentyabr 1920-ci il: Bolşeviklər Azərbaycanı işğal etdikdən sonra, komissarların cəsədləri Bakıya gətirilir və burada, indiki Sahil bağında torpağa təslim edilir. Bağ "26 Bakı komissarı" adlandırılır.
Yanvar 2009-cu il: 26-lar bağında yenidənqurma işləri aparılan zaman məzarlar açılır. Orada 26 cəsəd deyil, 23 qalığın olduğu aşkarlanır. Cəsədlər Suraxanı rayonunun Hövsan qəbiristanlığına köçürülür. Bu qalıqların həqiqətdə kimə məxsus olması indiyə kimi məlum deyil.
Mənbələr:
