Cümə məscidi İçərişəhərdə, Asəf Zeynallı və Kiçik Qala küçələrinin kəsişməsində yerləşir.
Bəzi tədqiqatçılar bu məscidin atəş məbədinin yerində ucaldığını iddia edirlər.
Məscidin divarına həkk olunmuş yazıların birində binanın inşası haqqında belə deyilir: “709-cu ilin (1309-1310) rəcəb ayında Əmir Şərəf-Əddin Mahmud bu tikilini yeniləmək əmri vermişdir”.
Tədqiqatçı A.M.Pavlinov tikilinin cənub-şərq hissəsində yerləşən başqa kitabəni də qeyd edir: “Bu mübarək məscidi tikmək ... Bahadur xanın səltənəti dövründə (1316-1335), Allah onun hakimiyyətini uzatsın, zadəganların dəstəkçisi Məhəmməd bəy Tehranlıya qismət oldu …” [Материалы по археологии Кавказа, собранные экспедициями Московского археологического общества. - Москва-1888-1916]
1885-ci ilin Qafqaz təqvimində binanın inşa tarixi hicri təqvimi ilə 780-ci il (1378-1379) qeyd olunub. [Кавказский календарь на 1885-ый год. Тифлис-1884]
1437-1438-ci illərdə - Şirvanşah I Xəlilullahın dövründə məscidin yanında minarə inşa edilmişdir.
Sonradan təbii amillər nəticəsində məscidin binası tamamilə dağılıb. Onun yerində XVII əsrdə - I Şah Abbasın dövründə yeni məscidin binası tikilib. [Kərimzadə S. Naməlum xəkkak və xəttat Seyid Taha və Nəziri haqqında // Azərbaycan SSR EA Məruzələri-1966]
XIX əsrin sonlarında Pavlinov tərəfindən məscidin planı, rəssam A.Bogolyubov tərəfindən isə rəsmi təsvir edilmişdir. Bu da məscidin ümumi görünüşü haqqında məlumat almağa imkan vermişdir. Məscid altıbucaqlı formada olmuşdur. Burada kiçik köməkçi otaqlar, günbəzli, dördbucaqlı ibadət zalı, kiçik həyət yerləşmişdir. Günbəz şirli kaşı və xaricdən gətirilən bəzək materialları ilə bəzədilmişdir. [Бретаницкий Л.С. Баку. Москва-1970]
Rəvayətə görə, ikinci dəfə məscidin binası yanğın nəticəsində məhv olub. [Kərimzadə S. Naməlum xəkkak və xəttat Seyid Taha və Nəziri haqqında // Azərbaycan SSR EA Məruzələri-1966]
XIX əsrin sonu - XX əsrin əvvəllərində Bakının varlı şəxslərindən biri olan Hacı Şıxəli Dadaşov xeyriyyə məqsədilə qədim abidənin yerində yeni məscid ucaltmışdır. İbadətgah sovet dövründə xalça muzeyi kimi fəaliyyət göstərmişdir, 1990-cı illərdən fəaliyyətini bərpa etmişdir.
Cümə məscidi 2008-ci ildə əsaslı təmir edilib. İbadətgahın divarlarında ornamentlər işlənmiş, Qurandan surələr yazılmışdır. [https://scwra.gov.az/az/view/objects/64]
[URIS id=103124]
